دلالان بازار خودرو را به هم ریختند... دلالان در بازار ارز کارشکنی می کنند... دلالان بازار مسکن را به دست گرفته اند... دلالان در بازار کالاهای اساسی نفوذ کرده اند... دلالان بازار میوه شب عید را در اختیار خود گرفته اند... دلالان بازار کاغذ را به آتش کشیدند و .... اینها نمونه هایی از اخباری است که در کمتر از یک سال گذشته شاهد آنها بوده ایم.

اما دلیل اصلی این که در اقتصاد ایران دلالان تا این حد قدرت یافته اند چیست؟ چرا دولت های مختلف نتوانسته اند دلال ها را از حوزه اقتصادی دور کرده و بازار را به حالت سیال بازگردانند؟

کارشناسان عوامل متعددی را برای این امر بیان می کنند که از آن جمله می توان به افزایش شدید نقدینگی در اقتصاد ایران اشاره کرد. نقدینگی در فاصله 10 سال گذشته در حدود 7 برابر شده است و این در حالی است که اقتصاد کشور در این مدت تنها ده درصد رشد را پشت سر گذاشته است و این به معنای عدم تناسب بخش واقعی و بخش پولی در این مدت زمان است.

نتیجه این موضوع تقویت تورم و ایجاد پیش زمینه های رشد دلالی و احتکار و قاچاق در کشور است که تقریبا همه این موارد را شاهد هستیم.

دولت در سال های اخیر تلاش بسیار زیادی برای کاهش حجم قاچاق کرده و در این زمینه نیز تا حد قابل توجهی موفق عمل کرده است با این حال پدیده دلالی در اقتصاد به خصوص از زمان دولت نهم و از بخش زمین و مسکن به شدت تقویت شده است و دلالان توانسته اند در برهه های مختلف کنترل بازارهای دیگر را نیز در دست بگیرند.

در دولت دهم نیز بازارهای ارز و سکه و خودرو و مسکن همگی به دست دلالان افتاد و اکنون علاوه بر این بازارها دلال ها توانسته اند در بازارهایی مثل مواد اولیه، کالاهای اساسی و حتی ارزاق مردم نیز نفوذ کنند.

کمتر از یک سال پیش شاهد بودیم که چگونه دلالی به احتکار در اکثر محصولات منتهی شد ولی دولت موفق شد با اتخاذ سیاست های درست جلوی این پدیده شوم را تا حدی بگیرد با این حال دلالی در بازارها هنوز به شدت نمایان است. در ماه های اخیر نیز دلالی در بازار برنج، خرما، شکر، خودرو و ... باعث شده تا شاهد قیمت های عجیب و غریب در این حوزه ها باشیم. 

وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز دیروز با تاکید بر اینکه برخی افزایش قیمت ها توجیه ندارد و مردم هم آن را نمی پذیرند، اعلام کرد: بین تولید کننده و مصرف کننده خلایی وجود دارد و افزایش قیمت ها به واسطه دلالی در این مسیر است که باید سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان ورود و بساط دلالان را جمع کند.

در این رابطه یک عضو کمیسیون ادوار مجلس معتقد است الگوی اقتصادی ما دلال محور و واسطه گراست و این امر سبب می شود تا تولید کنندگان همواره متضرر شوند.

حمیدرضا بیاتیان با بیان این که الگوی اقتصادی در بیشتر کشورهای جهان بر مبنای حمایت از تولید است اما در همین کشورها از جمله ایتالیا و فرانسه نیز همواره علاوه بر تولید داخلی شاهد واردات برخی از کالاها نیز هستیم تصریح کرد: در دولت های مختلف شاهد این بودیم که دلالان سودهای سرشاری به جیب می زدند؛ درحالیکه دولت ها در ادوار مختلف شعار مقابله با واردات و دلالی را سر می دادند و در برخی از موارد نیز که توان داخلی موجود بود، فعالیت های نامتعارف در همان کالاها را شاهد بودیم.

وی با بیان اینکه در بسیاری از زمینه ها نیاز کاذب ایجاد شده، گفت: شرایطی ایجاد شده که به مرور زمان نیازهای غیر ضروری مردم افزایش یافته و به دلیل نبود توان تولید در این زمینه ها، نگاه ها به سمت واردات آن معطوف شد و اکنون که نرخ ارز به این شدت رشد کرده این بار دلالان به دنبال کسب موقعیت های سود برای خود هستند.

بیاتیان اذعان داشت: یکی از مشکلات ما رانت هایی است که همیشه در کشور وجود داشته و دارد که باعث تقویت حضور دلالان در بازارهای مختلف می شود.

در این ارتباط رئیس ستاد برنامه ریزی و اجرایی شورای صنایع لوازم خانگی ایران نیز می گوید: دلال جنس را احتکار می کند و زمانی که احساس کند مردم نیازمند آن کالا هستند جنس موردنظر را با قیمت غیرمتعارف به بازار عرضه می کند.

حبیب الله انصاری در خصوص دلایل بالا بودن سود دلالی در ایران، اظهار کرد: در قانون تجارت نیز بحث دلالی مطرح شده است، اما آنچه که ما امروز با آن مواجه هستیم یک حلقه واسطه منطقی بین توسعه اقتصاد و کمک به تولیدکننده و مصرف کننده نیست. وی افزود: در یک اقتصاد شفاف و دارای نظم که داد و ستد به صورت مثبت خودنمایی می کند، سوداگری و دلالی به شکلی که در کشور ما وجود دارد شکل نمی گیرد.

انصاری بیان کرد: بر اساس اعلام بانک مرکزی در کشور ما طی پنج سال گذشته دلالی رشد و افزایش داشته است این امر مبین این است که زمینه برای سوداگری و دلالی در کشور فراهم بوده، البته دلالی که زمینه ساز توسعه بازار نیست بلکه تنها به دنبال منافع و سود خودش است.

به گفته وی در واقع دلال دامنه حضور کالا در بازار را به نفع خودش افزایش یا کاهش می دهد که این امر موجب می شود چرخه تولید و توزیع ما دچار ضرر و زیان شود. وی با بیان اینکه دلالی موجب فعالیت های غیرمولد می شود، ادامه داد: در حال حاضر دلالان در مقابل تولیدکنندگان قرار گرفته اند که بحث کیفیت و نیاز مردم برای آنها مطرح نبوده و قاچاق یکی از نتایج شوم دلالی است.

انصاری تصریح کرد: بحث شبکه توزیع یک پدیده کاملا اقتصادی است که باید وجود داشته باشد و این شبکه امروزه در بسیاری از موسسات سازمان یافته و واسطه ای بین تولید و مصرف کننده است.

رئیس ستاد برنامه ریزی و اجرایی شورای صنایع لوازم خانگی ایران با بیان اینکه یکی از اثرات مخرب دلالی احتکار کالاست، توضیح داد: دلال موقع شناس است و زمانی که احساس کند مردم نیازمند کالای  خاصی هستند در آن زمان جنس موردنظر را با قیمت غیرمتعارف به بازار عرضه می کند.

وی تاکید کرد: ایجاد ضعف در عرصه تولید، اختلال در نظام بانکی، افزایش مسیر تولید تا عرصه مصرف، عدم حمایت از تولید همگی از دلایل بالا بودن سود دلالی در ایران است.